Sıtma, tarih boyunca insanlığı tehdit eden en tehlikeli salgın hastalıklardan biridir. İnsanlara parazit taşıyan sivrisineğin sokmasıyla bulaşır ve zamanında tedavi edilmezse öldürücü olabilir. Sıtma tedavi edilebilen ve önlenebilen bir enfeksiyon hastalığıdır.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre sıtma en çok Afrika kıtasında olmakla beraber, Asya, Güney Amerika, Uzak Doğu ve Orta Doğu’nun bazı ülkelerinde görülmektedir. 2017 yılında dünyada 219 milyon kişi sıtma paraziti ile enfekte olmuş ve 435.000 kişi hayatını kaybetmiştir. Sıtmaya bağlı ölümlerin %93’ü Afrika kıtasındaki ülkelerden bildirilmiştir. 2016 yılı itibariyle ülkemizde yerli sıtma olgularına rastlanmamaktadır. Sıtma görülen ülkelere seyahat eden vatandaşlarımız bu bölgelerden paraziti alıp hastalığa yakalanmaktadır. Ülkemizde tespit edilen yurtdışı kaynaklı sıtma vakalarının yaklaşık %75’i P. falciparum sıtmasıdır.
Sıtma insanlara parazit taşıyan anofel cinsi dişi sivrisineğin sokması ile bulaşmaktadır. Dünyada 400’den fazla türü bulunan anofel sivrisineklerin yaklaşık 30 türü sıtma bulaşında önemli rol oynamaktadır. Sivrisinek sokması dışında sıtma; kan transfüzyonu, organ transplantasyonu ya da plasenta yoluyla doğum öncesi veya doğum esnasında anneden bebeğe de geçebilmektedir. Sivrisinek sokmasıyla bulaşan sıtmada hastalık ortalama 7 ile 30 gün içinde ortaya çıkmaktadır. P. falciparum sıtmasında çoğu hastada enfeksiyon bulaştan sonra ilk bir ayın içinde bulgu vermektedir. Bulaştan sonraki ilk 6 ay içinde hemen hemen tüm hastalarda sıtma semptomları başlamaktadır.
Hastalığın başlıca semptomları ateş, üşüme, titreme, terleme, iştahsızlık, başağrısı, bulantı-kusma ve giderek artan halsizliktir. Hastalığın erken evresinde hayati organ yetmezliği bulguları yoksa tedaviye hemen başlanması durumunda tam iyileşme beklenmektedir. Ancak organ tutulumu olan hastalarda özellikle P. falciparum sıtmasında şiddetli sıtma gelişebilmektedir. Şiddetli sıtmada genellikle koma, böbrek yetmezliği, akciğer ödemi bulgulardan biri veya daha fazlası gelişebilmektedir. Şiddetli sıtma tedavi edilmezse hastaların büyük çoğunluğu kaybedilmektedir.
Sıtma tanısı üniversite hastanemizde kan yayma örneklemi ve hızlı tanı testleri ile yaklaşık 15-20 dakika içinde konulmaktadır.
Sıtma, tedavisi olan bir hastalıktır. Sıtma tedavisinde kullanılan ilaçlar İl Sağlık Müdürlüklerinden ücretsiz olarak temin edilmektedir. Hastalığa karşı henüz onay verilmiş bir aşı bulunmaması nedeniyle sivrisinek sokmalarına karşı kişisel korunma, hastalığın önlenmesinde ilk savunma hattı niteliğindedir. Diğer bir yöntem ise hastalığa karşı koruyucu ilaç kullanılmasıdır.
Sıtma görülen ülkede bulunulduğu sürece, sivrisinek sokmalarından kaçınılmalıdır. Özellikle gün batımı sonrasında pantolon ve uzun kollu kıyafetler giyilmesi, sivrisinek kovucu losyon ve mat gibi ürünlerin kullanılması, mümkünse klima ve vantilatör gibi hava dolaşımı yapacak cihazlar bulunan odalarda uyunması, açık alanda uyunulması durumunda cibinlik kullanılması önerilmektedir.
Sıtma riskli ülkeye seyahat etmeden en az 15 gün önce Seyahat Sağlığı Merkezlerine başvurarak seyahat edilecek ülkedeki sıtma riski hakkında ve alınacak önlemler ile ilgili bilgi alınabilmektedir. Bununla birlikte riskli bölgeye seyahat edilmesi durumunda koruyucu ilaçlar Seyahat Sağlığı Merkezlerinden ücretsiz olarak temin edilebilmektedir.
Öğr. Gör. Uzm. Dr. Oya Ö. EREN KUTSOYLU
DEÜTF Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji AD.
